Skrevet av Ann-Kristin Hovstad, student ved NBIs nettstudier i samtidslitteratur for barn og unge

Dette spørsmålet får vi fleire gongar gjennom ein arbeidsdag på folkebiblioteket. Det er eit fint spørsmål, men samtidig eit vanskeleg spørsmål. Kva er ei god bok for den lånaren som står fram for oss? Det er eit spørsmål som skal møtast med respekt, og takast på alvor, enten personen er 6 år eller 96 år.

Kulturfondordninga gir biblioteka ei unik sjanse til å vise fram ny norsk litteratur for både barn og vaksne. Ordninga gjer at biblioteka kan tilby lånarane eit breitt utval bøker av norske forfattarar innan mange ulike sjangrar, bøker til både ettertanke og underhaldning.  Til dømes kom det både biletbøker, bøker for mellomtrinnet og ungdomstrinnet som handla om flyktningstraumen i Europa, på kulturfondet i 2017.  Det er dessverre få av desse titlane på lista over dei mest utlånte bøkene i biblioteka. Her har vi ein jobb å gjere!

Den godt vaksne lesaren har gjerne ei klar meining om korleis den gode boka skal vere. Lånaren har ofte ei lang lesarhistorie med seg som vi byggjer vidare på for å finne den gode boka for denne lesaren.

For barna kan det vere annleis. Av og til kan dei ha lyst på ei bok til i ein serie dei held på med, men andre gonger veit barnet berre at det vil ha ei spennande bok

Når vi snakkar litt med barna om kva dei har lyst til å lese oppdagar vi ofte at dei har lyst på bøker der dei kan kjenne seg att. Enten det er i handlinga eller i miljøskildringane. Eller kanskje dei har bruk for å drøyme seg vekk saman med hovudpersonane i bøkene. Då eg las biletboka  Det er ein elefant i barnehagen til ei gruppe barnehagebarn, kvitra ein av gutane: «Akkurat slik er det barnehagen vår også – men eg trur ikkje det er ein elefant bak sofaen vår…». Han uttrykte glede over den kjende situasjonen ispedd skrekkblanda fryd over at det faktisk kunne vere ein elefant i hans barnehage også. Mystisk og spennande samtidig som det er gjenkjenneleg for dagens barnehagebarn.

Men kva med klassikerane? Når eg les Ishavspirater av Frida Nilsson, tenkjer eg at denne må eg hugse å vise til alle dei som er glad i Brødrene Løvehjerte. Ikkje for at dei skal slutte å lese Brødrene Løvehjerte og dei andre forteljingane til Astrid Lindgren , men kanskje dei vil like Ishavspirater også? I tillegg til å vere ei stor eventyrforteljing formidlar denne noko om overflodssamfunnet mange av oss lever i i dag. Det å kjenne klassikarane gir verdifull kunnskap og innsikt i ei anna tid, men samtidig er det viktig for barna å kjenne ny litteratur frå eiga samtid. Dei nye bøkene frå  Harry Potter via Gutta i trehuset til Amuletten gir barna felles referanserammer. Barna kan delta i dei same litterære samtalane. Skal det dukke opp nye klassikarar må vi som lesarar gi dagens forfattarar ein plass!

Barna vel ferske bøker. Utlånsstatistikken for 2017 viser at det er dei nyaste bøkene som vert mest utlånt. Av dei 100 mest populære barne- og ungdomsbøkene på arbeidsstaden min er det berre bøkene om Bø og Bæ som er frå før år 2000. Det kan det sjølvsagt vere fleire grunnar til, men vi ser ofte at når barna plukkar bøker er omslaget og framsidebildet avgjerande for om boka vert med heim eller ikkje. Dei gamle bøkene vert raskt sortert vekk. Barna er vande med å orientere seg i ei medieverd kor illustrasjonar er viktige.

Lærarar stiller ofte spørsmålet: «Har du ei god bok til høgtlesing i klassa mi?» Det er viktig for læraren at boka fengjer heile klassa, men for nokon er det nesten like viktig at den er skrive på nynorsk. Keepern og havet, som kom i 2017, var ei bok som skulane hadde venta på, og gleda seg til. Den kombinerer forteljarglede, god nynorsk og hovudpersonar som det er lett å identifiserer seg med.

Det som gjer bøkene til Maria Parr så populære her hos oss, er måten ho skildrar både eit landskap, eit samfunn og eit miljø som barn og vaksne kjenner seg att i. Ho skildrar kjensler og kvardagar på ein måte som er naturleg for barna i dag, enten det gjeld glede, frustrasjon eller sorg. Maria Parr skriv samtidig eit nynorsk som ligg nærare opp til talemålet vårt enn fleire av dei eldre bøkene på nynorsk. Særleg viktig er Maria Parr sjølvsagt i kommunar med nynorsk som hovudmål.

Språket i samtidslitteraturen er ofte lettare å lese for ferske lesarar, og det er med på å gi barna våre eit rikare og meir variert språk. Både eit større ordforråd og større grammatiske variasjonar enn det dei får gjennom daglegtale. Både Lena frå Keeperen og havet og Siri frå Ishavspirater er gode språklege førebilete for kvar si målform.

Still spørsmålet «Har du ei god bok til meg?» til bibliotekarane Noreg rundt. Ver open for å prøve noko nytt. Då kan det oppstå magiske møte mellom bok og lesar.

Skrevet av Ida Karin Aarflot Kornberg, student ved NBIs nettstudier i samtidslitteratur for barn og unge

Kvifor er det eigentleg så viktig å formidle ny litteratur til barn og unge i dag? Er ikkje dei litterære klassikarane våre gode nok for dagens barn og unge?

Vel ein å lese ein gamal barnelitterær klassikar til barn slår det sjeldan skeivt ut. Forteljingane har blitt utprøvd, lest, filmatisert og gjendikta, og er ofte kjernen i eit omfattande univers beståande av songar, musikalar, teater og fornøyelsesparkar for å nemne nokre. Vi veit at om ein fortel om Kasper og Jesper og Jonathan som skal ut å røve vil det falle i smak. Det er ein vellukka formular, så kvifor skal ein våge seg ut i ukjent terreng. Kvifor er det eigentleg så viktig å formidle ny litteratur til barn og unge i dag? Er ikkje dei litterære klassikarane våre gode nok for dagens barn og unge?

Det er lett å kvile på gode, gamle favorittar i barne- og ungdomslitteraturen. Tradisjonelle, stødige verk som held sine posisjonar år etter år. Vi som har vakse opp med desse klassikarane, kjenner oss som del av ein stor familie, eit fellesskap der kjennskap og erfaring med forteljingane gir oss eit felles referanseregister. Høyrer vi snakk om ein peparkakebakar eller Villekulla, gir det oss eit bilete med det same på grunn av forteljingane vi vaks opp med.

Dette er vel og bra, og det er viktig å ta med desse verka vidare, då dei er ein del av kulturarven vår, men like viktig er det å lyfte fram nye potensielle klassikarar. Det er mykje ny barne- og ungdomslitteratur av skyhøg kvalitet. Og ikkje minst handlar det om å gi yngre lesarar ei moglegheit til å bli kjende med og glede seg over nye forteljingar, skape leseglede og gi dei litterære erfaringar og kunnskap om sin samtidslitteratur. Dei gamle forsvinn ikkje av den grunn.

I moderne barne- og ungdomslitteratur gir forfattaren gjerne stor plass til barnet sine opplevingar og erfaringar, samt tankar og refleksjonar det gjer seg. Dette opnar for litterære forteljingar som har ein stor attkjenningseffekt på barn. Fjorårsutgivinga Keeperen og havet av Maria Parr er eit glimrande eksempel på litteratur som tek barnet og deira kjensler på alvor. Trille som blir bergtatt av den nye jenta i klassa, familiekranglar og venskap som blir sett på prøve, alt frå barnet sitt perspektiv. Eit anna viktig argument som talar samtidslitteraturen si sak er den dagsaktuelle tematikken. Vi kan sjå forteljingane som ei forlenging av aktuelle diskursar, som til dømes i Ishavspiratar av Frida Nilsson (2017) der kjærleik til familie, naturvern og dyrelivet står i høgsetet. Handlingane reflekterer gjerne, direkte eller indirekte, tidsaktuelle debattar i samfunnet som krinsar rundt barnet si rolle, miljø og så vidare.

Like viktig er det for barn å møte eit språk dei kjenner seg heime i. Eit tidsaktuelt språk som formidlar situasjonar og utfordringar, og som er utforma på barn sine premissar. Språk blir gjerne betrakta som ein av dei viktigaste identitetsskapande faktorane, nettopp fordi det er gjennom språket vi presenterer vår identitet (Mæhlum et al., 2014). Her er det også ein føresetnad at barn må få møte dei ulike skriftkulturane våra. Som formidlar av nynorsk barnelitteratur ser eg verdien av dette i arbeidet eg gjer. Også her er Keeperen og havet eit godt eksempel. For kva gjer det ikkje med sjølvkjensla til barn å sjå sitt skriftsspråk på trykk i verk som blir lyfta opp og hylla i heile landet. Og med eit språk som «No må de søren kverke meg vakne, der framme» viser ein barna at ein kan eksperimentere og lære gjennom leik med språk. Og det er ein lærdom vi som vaksne må verne om.

Som formidlar har ein eit ansvar, og ein kan ikkje snyte barn frå gode opplevingar med ny litteratur. I mange situasjonar held vi nøkkelen til porten som leiar dei inn i eit fantastisk litterært univers der nye og gamle forteljingar lever side om side.

Så om eg får spørsmålet ny barne- og ungdomslitteratur eller gamle klassikarar svarar denne formidlaren ja, takk. Begge delar!